Serebral palsi dünya genelinde 1000’de 2 veya 3 vakada rastlanan nörolojik bir bozukluktur. Hastada kas koordinasyonu ve hareket yeteneklerini olumsuz etkileyen serebral palsi yaşam boyu süren bir rahatsızlıktır. Hastalığın ortaya çıkma nedeni doğum öncesi veya sırasına ya da doğum sonrası ilk yılda bebekte beyin hasarı meydana gelmesidir. Özellikle prematüre bebeklerde serebral palsi gelişme riski büyüktür.
Farklı tipleri olan bu hastalığın yol açtığı semptomlar ve bunların zorluk derecesi her birey için değişmektedir. Çocuklarda en yaygın rastlanan fiziksel engellilik hali olan serebral palsi denge, koordinasyon ve kas tonusu gibi motor becerileri kısıtlamaktadır. Bunun bir sonucu olarak hastalar yürüme, koşma, yemek yeme, inme ve çıkma gibi günlük aktiviteleri bile yerine getirmekte zorlanabilmektedir.
Serebral palsili çocukların tedavisi multidisipliner bir yaklaşımla ele alınmaktadır. Tedavi yöntemleri ile çocuklarda gelişimin desteklenmesi ve hastalığa bağlı şikayetlerin hafifletilerek yaşam kalitesinin artırılması hedeflenmektedir.
Serebral palsi nedir?
Serebral palsi hareket ve duruş bozukluklarına yol açan nörolojik temelli bir hastalık grubudur. Anne karnında, doğum sırasında veya doğumu takip eden ilk yılda bebeğin henüz gelişmekte olan beyin dokusunun hasar görmesiyle ortaya çıkar. Özellikle 28 hafta ve altı prematüre bebeklerde görülme riski son derece yüksektir.
Serebral palside beyin hasarı iyileşme veya kötüleşme göstermez; bununla birlikte hastalığa bağlı kas ve iskelet sistemi problemleri seçili hastalarda tedavi edilebilir.
Serebral palsi neden olur?
Serebral palsinin temel nedeni olan beyin hasarına tam olarak neyin yol açtığı bilinmemektedir. Ancak bebeğin beyin gelişimini olumsuz etkileyebilecek bazı durumlar şöyledir:
- Fetüsün annede ortaya çıkan enfeksiyondan etkilenmesi
- Bebek enfeksiyonları ve bunun sonucunda beyin ile çevre dokuları tutan iltihaplanma
- Kafa travmaları
- Beyne giden kan akışında bozulma (fetal inme)
- Beyin kanaması
- Genetik mutasyonlar
- Beyne giden oksijenin kesilmesi, asfiksi
- Suda boğulma
- Hamilelik sırasında toksik maddelere maruz kalma
- Şiddetli ve tedavi edilmeyen sarılık
Serebral palsi belirtileri nelerdir?
Serebral palsi belirtileri hastadan hastaya değişiklik gösterebilmektedir. Bu belirtiler kimi bireylerde daha hafifken kimilerinde ise şiddetli seyredebilir. Beyinde hasarın meydana geldiği bölgeye göre de farklı belirtiler ortaya çıkabilmektedir.
Serebral palsi belirtileri çoğunlukla bebeklik veya 3- 4 yaşa kadar erken çocuklukta görülür. Bu belirtiler şu şekilde sıralanmaktadır:
- Hareket bozuklukları, motor beceri gelişiminde problemler
- Kas sertliği ve spastisite
- Kas gevşekliği
- Kas zayıflığı
- Yürüme problemleri
- Konuşma güçlüğü veya konuşmanın gecikmesi
- Anormal kas hareketleri ve refleks problemleri
- Titreme
- İşitme sorunları
- Kas kontrolünde zorluklar
- Denge sorunları ve buna bağlı sık düşme
- Yutma problemleri
- Davranış bozuklukları
- Uyku sorunları
- Salya kontrolünün sağlanamaması
- Tek tarafı kullanma
- Zihinsel yetersizlik veya zeka geriliği
- Görme problemleri ve körlük
- Nöbetler
- Epilepsi
Serebral palsi tipleri nelerdir?
Serebral palsi farklı tiplerde değerlendirilmektedir.
- Spastik Serebral Palsi vücutta farklı bölgeleri etkileyebilir ve kas sertliği, gerginliği, spastisite ile karakterizedir. En yaygın serebral palsi tipidir. Tek bir vücut tarafında kolları, elleri ve bacakları etkileyen türü spastik hemipleji olarak adlandırılır. Vücudun iki tarafında daha çok bacaklarda sertlikle karakterize olan, kolların ise hafif seviyede etkilendiği türü dipleji olarak tanımlanır. En şiddetli seyreden türü ise spastik kuadripleji / kuadriparezidir. Kol ve bacakların yanı sıra yüzdeki kaslar da etkilenebilmektedir.
- Diskinetik Serebral Palsi hareket kontrolü ve koordinasyonunda sorunlara yol açar. Bu tip serebral palside el, ayak, bacak ve kollarda anormal ve istemsiz hareketler (kasılma, bükülme gibi) görülür.
- Ataksik Serebral Palsi denge ve koordinasyonda zorluklarla kendini gösterir. Bu tipte derinlik algısı da etkilenmektedir. Dengesiz yürüme, titreme gibi problemler ortaya çıkar.
- Hipotonik serebral palsi merkezi sinir sistemi hasarı nedeniyle ortaya çıkar. Bu tipte bireyin kas tonusu düşüktür, hareketlerde zayıflık ve reflekslerde yavaşlama, solunum ve beslenme problemleri görülebilir.
- Karışık Tip Serebral Palsi ise serebral palsi tiplerinin hepsinin bir karışımıdır. Her hastada farklı belirtilerin kombinasyonu görülebilir.
Öte yandan motor beceriler de beş seviyede değerlendirilmektedir. Gross Motor Function Classification System (GMFCS) adı verilen bu değerlendirmeye göre en hafif hareket kısıtlılığı birinci seviye; en şiddetli hareket problemleri ise beşinci seviye şeklinde tanımlanır.
Serebral palsi tanısı nasıl konur?
Serebral palsi tanısında öncelikle doktor hasta öyküsünü dinledikten sonra fizik muayene gerçekleştirir. Kesin tanı için beyin ve sinir sistemine yönelik görüntüleme yöntemleri kullanılmaktadır.
Fizik muayenede hareket yeteneğine, duruş, denge ve koordinasyona, kasların gerginliğine ve reflekslere bakılır. Manyetik rezonans görüntüleme ile beyindeki yapılar ve lezyonlar incelenir.
Ultrasonografi yöntemiyle yenidoğan ve bebeklerde beyin dokusundaki anormallikler ve kanama gibi durumlar görüntülenebilir.
Nöbet şikayetleri olan hastalarda elektroensefalografi (EEG) çekimi beyin dalgalarındaki olası anormalliklerin tespit edilmesine yardımcı olur.
Serebral palsi nasıl tedavi edilir?
Serebral palsi ömür boyu süren kalıcı bir hastalıktır ve kesin tedavisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte çeşitli yöntem ve yaklaşımlarla çocuklarda gelişimin desteklenmesi ve yeteneklerin geliştirilmesi mümkün olabilmektedir.
Tedavi multidisipliner bir yaklaşım gerektirmektedir. Nöroloji, fizik tedavi, ortopedi ve pediatri gibi branşlar tedavinin belli süreçlerini ele almaktadır.
İlaç tedavisi ile hastanın şikayetlerinin hafifletilmesi hedeflenir. Reçete edilen ilaçlar belirtilere göre değişmektedir.
Bazı durumlarda, serebral palsi semptomlarının kontrol altına alınması için cerrahi müdahale de gerekebilir. Özellikle kas-iskelet sistemi bozukluklarına yönelik ortopedik cerrahi yöntemleri uygulanabilmektedir.
Konuşma terapisi ile dil ve iletişim becerilerinin geliştirilmesi sağlanabilir.
Fizik tedavi de serebral palsili çocukların gelişiminde son derece önemli rol oynamaktadır.
Fizik tedavi yöntemleri bireyin motor becerilerinin geliştirilmesi, kasların güçlendirilmesi, eklem hareketlerinin artırılması, vücudun denge ve koordinasyonunun daha etkin şekilde sağlanabilmesi için çeşitli egzersizleri içermektedir.
Bu egzersizler çocukların oturma, kalkma, başını tutma, yürüme gibi hareketleri yapmalarına yardımcı olur. Bu süreç robotik tedavilerle de desteklenebilmektedir. Kol ve yürüme robotları ile hareketlerin tekrarlanması ve beynin tekrarlayan hareketleri öğrenmesinin sağlanması mümkün olabilmektedir.
Özel eğitim programları da serebral palsili çocukların gelişimi ve yaşam kalitelerinin artırılması açısından önemlidir.