Diz eklemi dört ana bağ yapı ile desteklenir. Bunlar ön çapraz bağ, arka çapraz bağ, medial kolleteral bağ ve yanal kolleteral bağ olarak sıralanır. Uyluk kemiği (femur) bu dört bağ ile kaval kemiğine (tibia) bağlanır. Özellikle çapraz bağlar vücudun hareket işlevinin ve eklem dengesinin sağlanması açısından son derece önemlidir.
Spor yaralanmaları arasında en sık karşılaşılan durumlardan biri de çapraz bağ kopmasıdır. Diz ekleminin en önemli yapısı olan çapraz bağlar ani hareketler, darbeler, koşma ve zıplama gibi aktiviteler sırasında ciddi şekilde hasar görebilir.
Çapraz bağ yaralanmaları şiddetli ağrı, hareket kaybı, şişlik gibi belirtilerle kendini gösterebilir ve tedavi gerektiren bir durumdur.
Çapraz bağ kopması nedir?
Dizin merkezinde yer alan ön çapraz bağ diğer adıyla ACL öne doğru hareketlerle kaval kemiği dönüşünü; diz arkasındaki arka çapraz bağ ise geri hareketini kontrol etmektedir. Tibia ön çapraz bağ sayesinde öne; arka çapraz bağ sayesinde ise arkaya kaymaz.
Çapraz bağlarda çeşitli nedenlerle meydana gelen yırtılma, kopma ve yaralanma çapraz bağ kopması olarak ifade edilmektedir.
Çapraz bağ kopması neden olur?
Gerek ön çapraz bağ kopması gerekse arka çapraz bağ kopması genellikle spor aktiviteleri sırasında, darbe sonucu veya ani/ters bir harekete bağlı olarak meydana gelir.
Özellikle ön çapraz bağ kopması yaygın rastlanan bir durumdur. Ani hareketler ve dönüşler, darbe ve travmalar, diz üzerine fazla yük binmesi, trafik kazaları ve diğer kazalar sonucu bağlar gerilerek yırtılabilmektedir. Kasların güçsüz oluşu da çapraz bağ kopması riskini artıran bir unsurdur.
Sporcuların sık karşı karşıya kaldığı çapraz bağ kopması özellikle futbol, basketbol veya kayak gibi düşme, çarpma, darbe almaya yatkın spor dallarını yapanlarda ortaya çıkar.
Çapraz bağ kopması belirtileri nelerdir?
Çapraz bağ kopmasının en yaygın belirtileri dizde ağrı, stabilite kaybı, şişlik, bacak burkulması olarak sıralanabilir.
Ön çapraz bağ kopmasında dizi tutan şiddetli ağrıların ve şişliğin yanı sıra hareket kısıtlılığı ortaya çıkar. Hastalar genellikle dizlerini bükmekte ve düzleştirmekte zorlanırlar. Dizde kararsızlık hissi, çıtırdama sesi gelmesi de ön çapraz bağ kopması belirtileri arasındadır.
Arka çapraz bağ kopması belirtileri de benzer sıkıntılara yol açar. Özellikle aşağı doğru inişlerde ağrı ve anormal hareketler ortaya çıkabilir. Dizde kayma hissi, hareket kısıtlılığı nedeniyle dizi bükme ve döndürmede zorlanma, dizin arkasını etkileyen ağrı, şişlik, stabilite kaybı, diz kilitlenmesi de belirtiler arasında yer alır.
Çapraz bağ kopmaları ciddiye alınmalı ve mutlaka tedavi edilmelidir.
Çapraz bağ kopması nasıl tedavi edilir?
Çapraz bağ yırtığı tedavisi yaralanma ve hasarın seviyesine, hastanın yaş, sağlık durumu ve şikayetlerine göre ortopedi ve travmatoloji uzmanları tarafından planlanır.
Çapraz bağ yırtılması tedavisinde kullanılan farklı yaklaşımlar ise şu şekildedir:
Ameliyatsız tedavi kapsamında buz uygulaması, dizlik kullanımı, istirahat, elastik bant kullanımı gibi yöntemler ve ilaç tedavisi (ağrı kesiciler – anti inflamatuarlar) kullanılabilir. Bu yöntemler genellikle hafif seviyedeki yırtıklar için uygun olmaktadır.
Çapraz bağ yırtıkları ileri seviyedeyse cerrahi müdahale gerekebilir. Ön çapraz bağ (ACL) ile arka çapraz bağ (PCL) rekonstrüksiyonu ameliyatları ile hastadan veya kadavradan alınan dokularla yırtık bağ değiştirilebilir veya onarılabilir.
Fizik tedavi ve fizyoterapi yöntemleri çapraz bağ yırtılmalarının iyileştirilmesinde önemli rol oynar. Tedavide hastaya özel egzersiz programı oluşturulur. Egzersizler ile kasların yeniden güçlendirilmesi ve hastanın hareket kabiliyetinin geri kazandırılması hedeflenir.
Çapraz bağlar nasıl güçlendirilir?
Düzenli fiziksel egzersiz alışkanlığı; denge, koordinasyon ve dayanıklılığı destekleyici egzersizler çapraz bağların güçlendirilmesine yardımcı olabilir.
Çapraz bağ yırtılmaları sonrasında ise fizyoterapi kapsamında kas güçlendirme egzersizleri gerçekleştirilir. Bu egzersiz programı uyluk kaslarına, çapraz bağlara ve dizin ağırlık yeteneğine odaklanır.